प्रत्येक भाग स्पेसिफिकेशन प्रमाणेच हवा !!

रोजच्या कामाच्या धबडग्यात अनेक समस्या व्यक्तिगत किंवा उद्योग पातळीवर समोर येत असतात. जेव्हा ती घटना घडते तेव्हा त्याच्याशी संबंधित कर्मचारी एखाद्या फार मोठ्या समस्येला तोंड दिल्यासारखे झटत असतात. परंतु नंतर मात्र त्याचे मूळ कारण अगदीच क्षुल्लक असल्याचे लक्षात येते. अशा सर्व घटनांमधून नक्कीच काही शिक्षण होत असते. अशाच काही गमतीदार आणि गंभीर घटना सांगणारे हे सदर.

 

 

 

 

सुमारे 35 वर्षांपूर्वीची गोष्ट आहे. मी त्यावेळी डिझेल इंजिन बनविणाऱ्या एका आंतरराष्ट्रीय समूहातील भारतीय कंपनीत काम करीत होतो. आमच्या कंपनीने वीस वर्षांत चांगला जम बसवून उत्तम गुणवत्तेची डिझेल इंजिन उत्पादन करण्यामध्ये प्राविण्य संपादन केले होते. त्याच्या जोरावर, थोडी वेगळी वैशिष्ट्ये असलेली नवीन डिझाइनची इंजिन बाहेरील देशांना निर्यात करण्याची प्रतिष्ठेची मागणी आम्हाला मिळाली. आम्ही सर्वचजण एकजुटीने या कामाला लागलो.

संपूर्ण कारखान्यातील निरनिराळ्या विभागांनी केलेल्या सुमारे सहा महिन्यांच्या एकत्रित परिश्रमानंतर आमचे पहिले इंजिन तयार झाले. त्यातील काही मोजकेच भाग सोडल्यास इतर सर्व यंत्रभाग आम्ही भारतात तयार केले होते. इंजिनला लागणारे काही महत्त्वाचे भाग, फ्युएल पंप आणि इंजेक्टर अर्थातच आमच्या कारखान्यात तयार होत होते. विविध 'फिनिश' भाग निर्माण करणारे आमचे पुरवठादार आणि कारखान्यातील विविध विभागातील कर्मचारी, अधिकारी वर्ग अशा सर्वांनी अक्षरशः डोळ्यात तेल घालून सर्व तपासण्या कसून केल्या. त्यानंतरच सर्व भाग इंजिन जुळणी विभागात आले आणि त्यातून हे पहिले इंजिन तयार झाले. मी त्यावेळी जुळणी विभागाचा (इंजिन अॅसेम्ब्ली) गुणवत्ता प्रमुख होतो. आवश्यक त्या सर्व चाचण्या करणे, रंग देणे, अतिरिक्त भाग बॉक्समध्ये ठेवणे इत्यादी टप्पे पार करून हे पहिले इंजिन आम्ही मोठ्या अभिमानाने आणि समारंभपूर्वक आमच्या परदेशी ग्राहकाकडे रवाना केले.

इंजिन, कंटेनरमधून बोटीने पोहोचायला सुमारे 40 दिवस लागणार होते. आमच्या पहिल्या निर्मितीवरील प्रतिक्रिया लवकर कळावी आणि काही सुधारणा असल्यास त्या लवकरात लवकर अंमलात आणता याव्यात यासाठी विशेष खर्च करून आम्ही ते इंजिन व्यापारी विमानाने पाठविले. पंधरा दिवसांतच ते ग्राहकापर्यंत पोहोचले. प्लांटमध्ये ते इंजिन गेल्यानंतर अर्थातच त्याची तिथे विशेष तपासणी झाली आणि त्यामधून आम्हाला काही अपेक्षित सुधारणा त्यांनी कळविल्या. 

 

 

 

चित्र क्र. 1 : फ्युएल पंप आणि थ्रॉटल लिव्हरचे प्रातिनिधिक चित्र 

 

छोट्याशा का होईना, पण त्या यादीने आम्हाला कामाला लावले. त्यातील एक कलम वाचून मी गोंधळलो. 'फ्युएल पंप थ्रॉटल लिव्हर बॉल मिसिंग' म्हणजे काय, हे लक्षात येईना. थ्रॉटल लिव्हरवर एखादा बॉल स्पेसिफिकेशनमध्ये आहे की काय हे तपासले. पण तसेही काही नव्हते. फ्युएल पंप विभागाच्या प्रमुखानेदेखील एकंदर तपासणी केली. तिथेही काही कळले नाही. त्या दिवशी आपल्या संध्याकाळी, म्हणजे त्या देशाच्या सकाळी आम्ही आमच्या ग्राहक कंपनीशी फोनवर बोललो आणि तेव्हा आम्हाला उलगडा झाला. नवीन इंजिनच्या फ्युएल पंपावर जिथे थ्रॉटल लिव्हर बसते, तो शाफ्ट समोरून पोकळ आहे. त्याच्या आतून छोट्या टूलने सूक्ष्म प्रमाणात इंजिनची अश्वशक्ती (पॉवर) समायोजित (अॅडजस्ट) करता येते. कारखान्यात इंजिनची चाचणी झाल्यावर ही समोरील पोकळी एक बॉल ठोकून बंद करावयाची असते. ते करावयाचे राहून गेले होते. म्हणून त्यांनी 'फ्युएल पंप थ्रॉटल लिव्हर बॉल मिसिंग' असे म्हटले होते. आम्ही आजवर निर्माण केलेल्या इंजिनमध्ये ही सुविधा नसल्यामुळे हे आम्हाला नवीन होते.

 

 

 

 

चित्र क्र. 2 : थ्रॉटल शाफ्टवर 6 मिमी. व्यासाचा स्टील बॉल ठोकून बंद करण्याची व्यवस्था 

 

प्रॉडक्शन लाइनमधील सर्व इंजिनवर चाचणी झाल्यावर हे बॉल फिट केले, फोटो काढले. ही सुधारणा झाल्याचा पहिला इंजिन नंबर नोंद करून ही सर्व माहिती आमच्या ग्राहक कंपनीला कळविली. पुढची सर्व इंजिन, अशाच पद्धतीने बॉल फिट करून येतील याची खात्रीदेखील दिली. एक समस्या योग्य रीतीने अंमलात आणल्याचे समाधान मिळाले. 

 

 

 

चित्र क्र. 3 : स्टील बॉल 

 

 

निष्कर्ष : यंत्रभाग कितीही लहान किंवा क्षुल्लक असो, त्याचे स्पेसिफिकेशन महत्त्वाचे असते. प्रत्येक भाग स्पेसिफिकेशनप्रमाणेच हवा, हाच धडा आम्हाला या प्रसंगाने दिला.